آموزش مساحت سوم ابتدایی به سبک ریبازی برای معلمان

مساحت سوم ابتدایی یکی از مفاهیم مهم و پرکاربرد ریاضی است که پایه‌گذار یادگیری بسیاری از مباحث دیگر در سال‌های بعدی خواهد بود. اگر معلم بتواند این موضوع را به‌صورت مفهومی، شهودی و ملموس آموزش دهد، دانش‌آموزان در پایه‌های بالاتر با آرامش و اعتماد بیشتری به یادگیری ریاضی ادامه خواهند داد.

مقاله حاضر ادامه‌ای بر مقاله «مساحت اشکال هندسی و آموزش آن به دانش‌آموزان ابتدایی» است. بنابراین توصیه می‌شود پیش از مطالعه این مقاله، مطالب بخش قبلی را مرور کنید. در مقاله پیشین، مفهوم مساحت و روش‌های آموزش آن به دانش‌آموزان توضیح داده شد و همچنین نمونه سؤالاتی درباره مساحت مستطیل برای آنان طراحی گردید.

آموزش مساحت سوم ابتدایی برای مربع به سبک ریبازی

بسیاری از معلمان و مدرسان، روش‌ها و طرح درس‌های مختلفی برای آموزش مساحت در پایه سوم ابتدایی ارائه کرده‌اند که می‌توانید آن‌ها را در سایت‌های گوناگون مطالعه کنید. اما «ریبازی» با روش خاص خود و به شکل عملی، همراه با ابزارهای آموزشی، این مفهوم را به دانش‌آموزان یاد می‌دهد تا یادگیری آن ماندگار شود و دانش‌آموزان فرمول‌ها را واقعاً درک کنند، نه اینکه فقط حفظ کنند.

قبل از آموزش مساحت مربع، لازم است دانش‌آموز با ویژگی‌های مربع و همچنین با محیط و مساحت مستطیل و محیط مربع آشنا باشد. این پیش‌دانسته‌ها به او کمک می‌کند تا مفهوم مساحت مربع را بهتر درک کند.

نمونه سوالات برای ارزیابی پیش دانسته های دانش آموزان برای یادگیری مساحت سوم ابتدایی

این سوالات به گونه‌ای طراحی شده‌اند که با راهنمایی معلم، درک دانش‌آموزان از مفاهیم اشکال هندسی افزایش می‌یابد و زمینه را برای یادگیری بهتر مفاهیم بعدی فراهم می‌کند.

1. ویژگی‌های مستطیل را بیان کنید.
2.  ویژگی‌های مربع را بیان کنید.
3.  برای اندازه‌گیری ابعاد مستطیل، چند بار نیاز است از خط‌کش استفاده کنیم؟
4. برای اندازه‌گیری ضلع مربع، چند بار نیاز است از خط‌کش استفاده کنیم؟
5. آیا مستطیل همه ویژگی‌های یک مربع را دارد؟ اگر نه، کدام ویژگی مربع را ندارد؟
6.  آیا مربع همه ویژگی‌های یک مستطیل را دارد؟ توضیح دهید.
7. مساحت یعنی چه؟
8. اگر بخواهیم سطح یک مستطیلی با طول 8 سانتی متر و عرض 5 سانتی متر را با مربع های 1 سانتی متر در 1 سانتی متر بپوشانیم نیاز به چند مربع داریم؟
9. مساحت مستطیل چگونه به دست »ی آید؟

برای مطمئن شدن از اینکه دانش‌آموز مفهوم مساحت سوم  ابتدایی و بخصوص مساحت مربع را به‌خوبی یاد می‌گیرد، بهتر است ابتدا بررسی کنیم که او ویژگی‌های مربع را درست درک کرده است. پس از اطمینان از این موضوع، می‌توانیم تدریس مساحت مربع را آغاز کنیم.

استفاده از روش بازی‌گونه در تدریس، باعث می‌شود یادگیری برای دانش‌آموزان سوم ابتدایی جذاب‌تر و ماندگارتر شود. بنابراین، مرور سؤال‌های قبلی و طراحی چند سؤال جدید همراه با ارزیابی ساده و قابل‌فهم، کمک می‌کند که درک مطلب آن‌ها افزایش یابد.

سؤال 1 : کدام یک از جمله‌های زیر درباره‌ی مربع نادرست است؟

الف) چهار ضلع مربع با هم برابرند.
ب) چهار گوشه‌ی مربع مثل هم هستند.
ج) برای اندازه‌گیری ضلع‌های مربع باید چهار بار با خط‌کش اندازه بگیریم.
د) محیط مربع را می‌توان با جمع کردن چهار ضلع به‌دست آورد.

سؤال 2: اگر ضلع مربعی ۴ سانتی‌متر باشد و بخواهیم سطح آن را با مربع‌های ۱ سانتی‌متر در ۱ سانتی‌متر فرش کنیم، به چند مربع نیاز داریم؟

سبک ریبازی در آموزش مساحت سوم ابتدایی بدین گونه است که با طراحی سوالات ساده و مرحله به مرحله، دانش آموزان را به سمت درک عمیق تر مساله هدایت کند.

• آیا همه‌ی ضلع‌های مربع با هم برابرند؟
• با خط‌کش روی هر ضلع، یک سانتی متر یک سانتی متر جدا کنید.
• نقاط را به هم وصل کنید تا مربع‌های کوچک‌تر در داخل شکل بزرگ ساخته شوند.
• از بچه‌ها بخواهید مربع‌های کوچک را بشمارند.
• «تعداد آن‌ها چند تا شد؟» (۱۶ مربع کوچک)

نتیجه‌گیری: «پس مساحت مربع برابر است با ۱۶ سانتی‌متر مربع.»

نکته: به نظر شما مساحت یک مربع چگونه به دست می‌آید؟

آیا می‌توان گفت مساحت مربع برابر است با: اندازه یک ضلع × اندازه ضلع دیگر؟

یا بهتر است بگوییم: مساحت مربع برابر است با اندازه یک ضلع × خودش ؟

سؤال 3:
دو مربع هم‌اندازه داریم که طول ضلع هر کدام 3 سانتی‌متر است.اگر این دو مربع را از یک ضلع به هم بچسبانیم:

الف) شکل جدید چه نام دارد؟
ب) طول و عرض شکل جدید چند سانتی‌متر است؟
ج) مساحت شکل جدید را حساب کن.

حالا می خواهیم این مستطیل را به یک مربع بزرگتر با ضلع 6 سانتی متر تبدیل کنیم. برای این کار چه مربع های دیگری لازم داریم و چند تا باید به شکل اضافه کنیم؟ مساحت مربع جدید را حساب کن.

سوال بالا را می توان به صورت زیر طراحی کرد:

نسخه جدید ادامه سوال 3:

با دو مربع به ضلع 3 سانتی متر، یک مستطیل به طول 6 و عرض 3 سانتی متر درست کردیم. حالا می خواهیم یک مربع بزرگتر با ضلع 6 سانتی متر درست کنیم. به چند مربع دیگر نیاز داریم و چطوری باید آنها را کنار هم قرار دهیم؟ مساحت مربع جدید را به دست آورید.

تصویر زیر می تواند راهنمای شما معلمان عزیز باشد.

نکته: یک معلم خلاق می تواند برای آموزش مساحت سوم ابتدایی، سوالاتی متنوع، خلاقانه و جذاب طراحی کند و آنها را با روش های ساده و قابل فهم برای دانش آموزان حل کند.

سوال 4: برای شکل زیر یک مساله متناسب با مساحت سوم ابتدایی طراحی کنید.

پیشنهاد آموزشی برای معلم پایه سوم ابتدایی

یکی از روش‌های مؤثر در آموزش مفاهیم در پایه سوم ابتدایی، این است که دانش‌آموزان پس از حل نمونه‌ سؤالات بخصوص مسائل مساحت سوم ابتدایی ، خودشان سؤالات مشابهی را طراحی کنند. این فعالیت باعث می‌شود:

• مفاهیم آموخته‌شده را عمیق‌تر درک کنند.
• با دقت بیشتری به نکات آموزشی توجه نمایند.
• هنگام برخورد با مشکلات یادگیری، سریع‌تر آن‌ها را شناسایی و برطرف کنند.

بنابراین، توصیه می‌شود معلمان در پایان هر مبحث بخصوص بحث مساحت سوم ابتدایی، فرصتی به دانش‌آموزان بدهند تا سؤالاتی متناسب طراحی کنند و سپس آن‌ها را در کلاس مطرح و بررسی نمایند. شایسته است معلم دانش‌آموزان را به گونه‌ای پرورش دهد که بتوانند روش حل مسائل خود را با بیان روشن توضیح دهند.

نمونه سولات مساحت سوم ابتدایی برای دانش آموزان تیزهوش

1. مساحت مربعی 25 سانتی‌متر مربع است. اندازه ضلع این مربع چند سانتی‌متر است؟ (با روش حدس و آزمایش حل کنید.)

راه‌حل با روش حدس و آزمایش:

مساحت مربع = ضلع × ضلع

حدس می‌زنیم:

اگر ضلع = 4 باشد → 4 × 4 = 16 (کمتر از 25 است).

اگر ضلع = 5 باشد → 5 × 5 = 25 ✅ (دقیقاً درست است).

پس اندازه ضلع مربع 5 سانتی‌متر است.

نکته: این سوال کمی سخت است، چون معمولاً در کلاس سوم “ریشه” آموزش داده نمی‌شود. اما اگر از روش حدس و آزمایش استفاده کنیم، دانش‌آموز می‌تواند با امتحان کردن اعداد به پاسخ برسد. برای دانش‌آموزان قوی‌تر این سوال جذاب و قابل حل است و برای بقیه هم با کمی راهنمایی معلم ساده می‌شود.

2. مساحت مربعی 64 سانتی متر مربع است. با روش حدس و آزمایش اندازه ضلع مربع را پیدا کنید.

3. اندازه ضلع یک مربع 5 سانتی متر است. جمله زیر درست است یا نادرست؟

• اختلاف محیط و مساحت برابر با اندازه ضلع مربع است.

دقت کنید که این سوال برای بچه های پایه سوم ابتدایی کمی سنگین است، چون نیاز دارد همزمان هم محیط و هم مساحت را حساب کنند و بعد مقایسه انجام دهند. بچه‌های این پایه تازه با مفهوم محیط و مساحت آشنا می‌شوند و هنوز تفکر جبری برایشان سخت است.

نقطه مثبت این سؤال این است که باعث کنجکاوی و کشف رابطه می‌شود. دانش‌آموز متوجه می‌شود که بین محیط و مساحت همیشه یک ارتباط جالب برقرار است. این نوع سؤال حس کاوش را تقویت می‌کند. اما برای دانش آموزان معمولی سطح سوم ابتدایی، بهتر است سؤال شفاف‌تر و مرحله‌ای طراحی شود. یعنی اول بچه‌ها محیط را پیدا کنند، بعد مساحت را حساب کنند، بعد اختلاف را محاسبه کنند و در پایان نتیجه بگیرند که آیا با ضلع برابر است یا نه. بنابراین این سوال را به شکل زیر برای دانش آموزان عادی طراحی می کنیم.

4. «طول ضلع یک مربع ۵ سانتی‌متر است.

الف: محیط این مربع را پیدا کن.
ب: مساحت این مربع را پیدا کن.
ج: اختلاف محیط و مساحت چند است؟
د:  آیا این عدد با طول ضلع مربع برابر است؟»

بهتر است تدریس مساحت سوم ابتدایی را با سبک ریبازی و با استفاده از ابزار پکیج ریبازی آموزش داد تا دانش‌آموزان درک عمیق‌تری از مفاهیم و مسائل پیدا کنند.»