اختلال خواندن؛ راهنمای معلمان برای پیشگیری از افت دانش آموزان

اختلال خواندن و آگاهی از آن در سال های اخیر در میان معلمان و والدین بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. بسیاری از دانش‌آموزان در کلاس‌های ابتدایی، با وجود هوش طبیعی یا حتی بالاتر از میانگین، هنگام یادگیری خواندن با دشواری روبه‌رو می‌شوند. این چالش‌ها ممکن است باعث افت تحصیلی، کاهش اعتماد‌به‌نفس و حتی بروز مشکلات هیجانی در کودک شوند. آشنایی معلمان با نشانه‌ها و ویژگی‌های اختلال خواندن می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در تشخیص زودهنگام و حمایت مؤثر از این دانش‌آموزان داشته باشد.

اختلال خواندن تنها به «اشتباه در خواندن کلمات» محدود نمی‌شود؛ بلکه فرایندی پیچیده است که با درک مطلب، حافظه زبانی و پردازش شنیداری ارتباط دارد. درک صحیح از ماهیت این اختلال و روش‌های آموزشی متناسب با آن، می‌تواند فضای یادگیری را برای همه دانش‌آموزان، به‌ویژه کسانی که با اختلال خواندن مواجه‌اند، عادلانه‌تر و کارآمدتر سازد.

تعریف اختلالات یادگیری

پیش از پرداختن به اختلال خواندن، لازم است نگاهی کلی به مفهوم اختلالات یادگیری داشته باشیم.
با توجه به تعاریف گوناگونی که در منابع علمی و آموزشی ارائه شده است، می‌توان گفت دانش‌آموزی دارای اختلال یادگیری است که ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

1. در تمام دروس دچار مشکل نباشد، بلکه تنها در یک یا چند ماده‌درسی با دشواری روبه‌رو شود.

2. از نظر هوشی در محدوده طبیعی یا بالاتر از میانگین قرار داشته باشد.

3. از نظر شنوایی، بینایی یا عملکرد مغزی دچار بیماری یا نارسایی قابل‌توجهی نباشد.

4. مشکلات شدید عاطفی یا سازگاری نداشته باشد که بتواند عملکرد تحصیلی او را به‌صورت مستقیم تحت‌تأثیر قرار دهد.

5. در برخی از فرآیندهای روانی پایه مانند ادراک شنیداری، ادراک دیداری، درک زبان گفتاری یا نوشتاری با مشکل مواجه باشد.

به بیان دیگر، اختلالات یادگیری به مشکلات خاص و محدود در فرایندهای یادگیری اشاره دارند که ریشه در ناتوانی‌های عصبی–روان‌شناختی دارند، نه در کم‌هوشی، ضعف آموزشی یا محرومیت‌های محیطی.

کاریلو معتقد است علت اختلال خواندن، پیموده نشدن سلسله مراتب خواندن است. منظور او این است که ابتدا پایه ی زیرین در کودک کامل شود و بعد پایه های دیگر به ترتیب مانند هرم طی شوند. بنابراین در دریدگاه او این هرم می تواند راهنمای خوبی برای تشخیص و درمان باشد.

هرم رشد خواندن کاریلو

اختلال خواندن قابل درمان است

آیا به دانش آموزانی که دارای اختلال خواندن هستند، باید برچسب کودن، کم ذهن، عقب مانده و امثال آن زده شود؟

به‌هیچ‌وجه.
دانش‌آموزانی که اختلال خواندن دارند، نه کودن‌اند، نه کم‌ذهن و نه عقب‌مانده. این کودکان از نظر هوشی معمولاً در حد متوسط یا حتی بالاتر از میانگین هستند، اما در فرایند یادگیری خواندن با مشکل خاصی در پردازش زبان و نمادهای نوشتاری روبه‌رو هستند.

برچسب‌زدن نه‌تنها نادرست و غیردانش‌محور است، بلکه می‌تواند اعتمادبه‌نفس و انگیزه‌ی دانش‌آموز را به‌شدت کاهش دهد و روند درمان و آموزش را دشوارتر کند.
بهترین کار این است که با درک، حمایت و آموزش‌های هدفمند به آن‌ها کمک کنیم تا توانایی‌های خود را شکوفا کنند؛ چرا که بیشتر این دانش‌آموزان با روش‌های درست آموزشی، پیشرفت‌های چشمگیری نشان می‌دهند. اختلال خواندن باعث می شود که این دانش آموزان به علت مشکلی که در خواندن دارند، نمی توانند دروس دیگر را مثل ریاضی، علوم و امثال آن را به خوبی بخوانند و بنابراین در آن درس ها نیز دچار مشکل می شوند.

تمامی مطالعات نشان داده شده است که اختلال خواندن قابل درمان است و این اطمینان را داشته باشید که اگر والدین و آموزگاران به دانش، صبر و شکیبایی لازم مجهز باشند، قدر خواهند بود که این مشکل را حل کنند.

بیاییم نگاه کنیم به زندگی افراد مشهور و بسار تاثیرگذار دنیا که دچار اختلالات یادگیری بوده اند :

آلبرت انیشتن : نابغه ی ریاضی تا سه سالگی اصلا نمی توانست صحبت کند و تا 7 سالگی برای بیان هر جمله حتی جملات پیش پا افتاده دچار مشکل بود.

توماس ادیسون: مخترع و مبتکر آمریکایی که همه قصه ی او را خبر داریم و از طرف مدرسه اخراج شده بود و مادرش او را نابغه کرد. پدرش به او برچسب احمق می زد و غالبا جز نفرات آخر کلاس بوده است.

آگوست رودین: مجسمه ساز بزرگ فرانسه به عنوان بدترین دانش آموز مدرسه اش شناخته می شد. معلمش به خانواده اش گفته بود که او آموزش ناپذیر است و او را دنبال کار بفرستید.والدین او شک داشتند که فرزندشون بتواند زندگی مستقلی داشته باشد.

با دیدن این اسامی می‌توان باور کرد که نه‌تنها افراد دارای مشکلات خواندن می‌توانند بر دشواری‌های خود غلبه کنند، بلکه حتی برخی از آنان ممکن است از استعدادهای درخشانی برخوردار باشند و نبوغ خود را در حوزه‌های گوناگون نشان دهند.

اختلال در خواندن تنها به ناتوانی در درک واژه‌ها محدود نمی‌شود؛ بلکه اغلب زمینه‌ساز دشواری در یادگیری سایر دروس نیز هست. برای مثال، دانش‌آموزانی که در خواندن مشکل دارند، معمولاً در دیکته‌نویسی، حل مسائل ریاضی و حتی دروس مفهومی دیگر نیز دچار چالش می‌شوند، زیرا پایه‌ی یادگیری در همه‌ی این مهارت‌ها بر درک درست زبان و نوشته استوار است.

✳️ نشانه‌های کودکان دارای اختلال خواندن (ویژه‌ی معلمان و والدین)

اختلال خواندن یکی از رایج‌ترین مشکلات یادگیری در میان کودکان است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این اختلال در پسران بیشتر از دختران گزارش شده است، هرچند ممکن است بخشی از این تفاوت به دلیل تشخیص زودتر یا دقیق‌تر در میان پسران باشد.

در کلاس درس، این کودکان معمولاً رفتارهایی نشان می‌دهند که ممکن است در نگاه اول نوعی بی‌توجهی یا بی‌علاقگی به نظر برسد، اما در واقع نتیجه‌ی سختی و ناکامی مکرر در فرایند یادگیری خواندن است.

برخی از نشانه‌های رایج عبارت‌اند از:

• تمایل کمی به فعالیت‌های خواندن و گوش‌دادن به متن دارند.
• در ایجاد و به‌خاطر سپردن «دایره لغات بینایی» (کلماتی که باید با نگاه تشخیص دهند، نه با هجی‌کردن) مشکل دارند.
• دامنه‌ی توجه کوتاه است و در تمرکز بر روی تکالیف خواندن دشواری دارند.
• عملکرد تحصیلی‌شان معمولاً پایین‌تر از سطح توانایی واقعی آن‌هاست.
• ممکن است نارسایی‌هایی مانند ضعف بینایی یا شنوایی نیز وجود داشته باشد که مشکل را تشدید می‌کند، هرچند علت اصلی اختلال نیست.
• از نظر هیجانی، گاهی دچار اضطراب، بی‌اعتمادی به خود یا احساس شکست می‌شوند.
• در هنگام خواندن، ویژگی‌های زیر معمولاً دیده می‌شود:
• با سرعت کم و به‌صورت کلمه‌به‌کلمه می‌خوانند.
• صدای آن‌ها هنگام خواندن یکنواخت و گاه کشیده است.
• به علائم نگارشی مانند نقطه و ویرگول توجهی ندارند.
• گاهی کلماتی را جابه‌جا، حذف یا تکرار می‌کنند.
• درک معنای متن برایشان دشوار است.
• حافظه‌ی دیداری و شنیداری آن‌ها ضعیف‌تر از همسالانشان است.

💡 توصیه‌های کاربردی برای معلمان و والدین:

1. هرگز ضعف در خواندن را با کم‌هوشی اشتباه نگیرید.
2. کودک را به‌خاطر اشتباه در خواندن سرزنش نکنید؛ زیرا این کار اضطراب او را افزایش می‌دهد.
3. از کتاب‌های ساده‌تر و جذاب‌تر استفاده کنید تا کودک احساس موفقیت کند.
4. با تمرین‌های تقویت حافظه دیداری و شنیداری (مانند بازی‌های کلمه‌ای یا تکرار شنیداری) به بهبود توانایی او کمک کنید.
5. در صورت مشاهده‌ی نشانه‌ها، ارزیابی تخصصی توسط کارشناس اختلالات یادگیری ضروری است.