آموزش عدد و رقم دوم ابتدایی با سوالات ریبازی

در عدد و رقم دوم ابتدایی هدف این است که دانش‌آموز بتواند رابطه بین عدد، رقم و ارزش مکانی را به‌صورت کاملاً ملموس درک کند. یک معلم باتجربه ریاضی برای این پایه، با استفاده از چینه‌ها، کارت عدد و جدول ارزش مکانی، کودک را قدم‌به‌قدم با مفهوم دهگان و یکان آشنا می‌کند. در آموزش عدد و رقم برای کلاس دوم ابتدایی، تمرین‌های دیداری و فعالیت‌های دست‌ورزی نقش مهمی دارند و باعث می‌شوند دانش‌آموز مفهوم‌سازی دقیق‌تری داشته باشد. با به‌کارگیری روش‌های خلاقانه و تقویت مهارت حل مسئله، یادگیری عدد و رقم دوم ابتدایی برای کودکان جذاب، کاربردی و ماندگار خواهد شد.

نکات مهم در آموزش عدد و رقم دوم ابتدایی از نگاه ریبازی

مهم ترین نکته در آموزش ریاضی و به خصوص موضوع عدد و رقم دوم ابتدایی این است که معلم بتواند مفهوم را به گونه ای تدریس کند تا نقش ریاضی در

رشد شناختی، رشد زبانی و رشد اجتماعی کودک پرنگ تر شود.

الف: رشد شناختی یعنی رشد تفکر منطقی، رشد تفکر انتزاعی، رشد مهارت حل مساله و تقویت حافظه کاری و توجه

در درس عدد و رقم، طراحی خلاقانهٔ سؤال‌ها یکی از مهم‌ترین نقش‌های معلم است؛ چون کودک در این سن در مرحلهٔ «عملیات عینی» قرار دارد و هرچه سؤال‌ها معنادارتر، ملموس‌تر و قابل‌تصورتر باشند، رشد شناختی، حل مسئله و درک عددی او تقویت می‌شود.

چطور سؤال‌های عدد و رقم دوم ابتدایی را خلاقانه طراحی کنیم؟

• استفاده از موقعیت‌های واقعی و قابل لمس برای کودک

در کارگاه‌های ریبازی، یکی از مؤثرترین روش‌ها برای آموزش مفاهیم عدد و رقم دوم ابتدایی، استفاده از ابزارهای واقعی و قابل لمس مثل مهره‌های دومینو، اشکال هندسی و … است. این روش باعث می‌شود دانش‌آموز مفهوم عدد را نه فقط بشنود، بلکه با چشم ببیند، با دست لمس کند و با ذهن تجربه کند.

یک معلم باتجربه کلاس دوم به خوبی می‌داند که دانش‌آموز در این سن در مرحلهٔ رشد شناختیِ مشاهده و عمل است. بنابراین، هر فعالیتی که محسوس و بازی‌محور باشد، درک او از «ده‌تایی» و «یکی» را عمیق‌تر می‌کند.

مثال1: یک دسته ده تایی از مهره های دومینو آبی رنگ و سه مهره با هم چند تا مهره می شوند؟ با آنها تصویر زیر را بسازید.

در این فعالیت، کودک ابتدا با یک دستهٔ ده‌تایی کار می‌کند؛ یعنی عملاً 10 مهره را به صورت دسته‌جمعی می‌بیند. سپس 3 یکی را به آن اضافه می‌کند.
دانش‌آموز با چیدن مهره‌ها به شکل دسته‌های ده‌تایی، دقیقاً درک می‌کند که:

• ده‌تایی یعنی یک دستهٔ کامل

• یکی یعنی مهره‌های تک‌تک

• عدد 13 از 1 ده‌تایی و 3 یکی ساخته می‌شود

وقتی از او خواسته می‌شود با این مهره‌ها یک بُرج هیجانی بسازد، وارد مرحلهٔ یادگیری فعال و هیجانی می‌شود. دانش‌آموز با دستکاری مهره‌ها:

• عدد 13 را می‌سازد

• آن را تجسم می‌کند

• و با ساختن برج، مفهوم ترکیب، تفکیک و سازمان‌دهی عدد را بهتر می‌فهمد.

این روش باعث می‌شود اعداد برای کودک زنده و قابل لمس شوند، نه فقط نمادهایی روی کاغذ.

• تقویت مهارت حدس، پیش‌بینی و مقایسه

مثال2: اگر یک برج که با دسته ده تایی ساخته می شود به برج مثال قبلی اضافه کنیم،

الف: جند دسته ده تایی داریم؟ چند یکی ؟

جواب : دو دسته ده تایی و 3 یکی

ب: تعداد مهره ها چندتا می شود؟

جواب: دو دسته ده تایی و 3 یکی می شود 23 تا

مثال3: حالا 4 برج با 4 دسته ده تایی از مهره ها و یک برج با 6 تا مهره ساخته ایم. فکر می کنی، تعداد مهره ها به عدد 50 نزدیکتر است یا 40؟

جواب: ابتدا باید تشخیص دهد که 4 ده تایی و 6 تا یکی داریم که با هم می شود 46 تا. سپس بگوید که 46 به 50 نزدیکتر است.

• پرسش‌های باز: یعنی پرسش هایی که یک جواب ندارند و دانش آموز را به توضیح دادن و دلیل آوردن وا می دارد.

مثال4: تمام عددهای دو رقمی که رقم یکان آن 3 باشد را بنویسید. تعداد آنها را بگویید.

جواب: 13، 23، 33، 43، 53، 63، 73، 83 و 93. تعداد آنها 6 تا است.

مثال5: تمام عددهای دو رقمی که رقم هایشان تکراری است، را بنویسید. دور کوچکترین و بزرگترین آنها را خط بکشید. 

جواب: 11، 22، 33، 44، 55، 66، 77، 88، و 99 . دور 11 و 99 را خط بکشد و جملات زیر را بگوید.

11 کوچکترین عدد دو رقمی است که رقم هایش تکراری هستند.

99 بزرگترین عدد دو رقمی است که رقم هایش تکراری است.

توجه کنید که در آموزش عدد و قم دوم ابتدایی عبارتهای کلامی ریاضی را مد نظر داشته باشید.

• ایجاد چالش‌های کوچک و قابل‌حل برای کودک (نه آن‌قدر سخت که زده شود، نه آن‌قدر ساده که فکر نکند.)

مثال: یک عدد دو رقمی مثال بزن که اگر رقم‌هایش را جابه‌جا کنیم، عددِ جدید کوچک‌تر شود.

این سؤال از نوع سؤال‌های باز است؛ یعنی دانش‌آموز می‌تواند چندین پاسخ درست بدهد و مجبور نیست فقط یک جواب داشته باشد.
این نوع سؤال‌ها باعث می‌شود دانش‌آموز فکر کند، مقایسه کند و رابطه‌ی بین دهگان و یکان را بهتر بفهمد.

جواب: مثلاً عدد ۸۲. اگر رقم‌ها را جابه‌جا کنیم می‌شود ۲۸ و این عدد از ۸۲ کوچک‌تر است. دانش‌آموز می‌تواند مثال‌های دیگری مثل ۹۱ ← ۱۹ یا ۷۴ ← ۴۷ نیز پیدا کند.
این فعالیت به او کمک می‌کند بفهمد عدد دو رقمی زمانی بزرگ‌تر است که رقم دهگانش از رقم یکانش بزرگ‌تر باشد.

• استفاده از بازی‌های عددی 

بازی باعث می‌شود کودک فکر کند بدون اینکه خسته شود.

نمونه بازی:

مثال1: من یک عدد دو رقمی در ذهنم دارم. رقم یکانم ۳ است. رقم دهگانم ۴ تا بیشتر از یکانم است. حدس بزن من چه عددی هستم؟ 

جواب: 73

مثال2: اگر می‌توانی حدس بزن که من چندتا بیسکویت به دوستم دادم!
من ۸ تا بیسکویت داشتم. ۳ تاش را خودم خوردم. چندتایی هم به دوستم دادم. حالا فقط ۲ تا بیسکویت برایم مانده. می‌توانی بگویی من چند بیسکویت به دوستم دادم؟

جواب:

در سبک ریبازی برای آموزش عدد و رقم دوم ابتدایی، هدف این نیست که کودک فوراً ذهنی پاسخ بدهد، بلکه مهم این است که او فرآیند حل مسئله را لمس کند، تجربه کند و بفهمد. کودک پایه دوم هنوز در مرحلهٔ عملیات عینی است؛ یعنی با دیدن، لمس کردن و انجام دادن بهتر یاد می‌گیرد. بنابراین ما در ریبازی، مسئلهٔ ریاضی را به یک فعالیت واقعی، قابل لمس و داستانی به زبان ریاضی تبدیل می‌کنیم.

نمونه تدریس ریبازی در عدد و رقم دوم ابتدایی

1. آغاز با سؤال ساده و عینی

ابتدا چند تا بیسکوییت داشتم؟ دانش‌آموز می‌گوید: ۸ تا.  به او می‌گوییم ۸ مهره دومینو را بیاورد.

2. اجرای بخش داستانی با دست‌ورزی: چندتاش را خودم خوردم؟ دانش‌آموز: ۳ تا
می‌گوییم ۳ تا مهره را بردار و کنار بگذار.

3. هدایت کودک به مشاهدهٔ نتیجه

می‌پرسیم:
چندتا باقی ماند؟ دانش‌آموز: ۵ تا

4. بازگرداندن کودک به داستان

می‌پرسیم:
الان چند تا داری؟ «۲ تا» . پس ۲ مهره را جدا کن.

5. هدایت به کشف پاسخ

می‌پرسیم:
اینا که باقی مونده، به کی داده بودی؟ – «دوستم». ادامه می دهیم: چندتا؟ – «۳ تا»

کودک خودش جواب را با مشاهده و بازی کشف می‌کند.

نمونه سوالات تیزهوشان برای ارزیابی عدد و رقم دوم ابتدایی

1. من چه عددی هستم؟ عددی دو رقمی که رقم دهگانم دو تا بیشتر از رقم یکانم است. از 30 بیشتر و از 40 کمتر هستم.
2. تعداد کل افراد یک صف 30 نفر است. 7 نفر جلوتر از رضا در صف ایستاده اند. چند نفر پشت سر رضا ایستاده اند؟ 
3. رضا 8 کتاب و علی 4 کتاب کمتر از او جلد گرفته است. آنها با هم دیگر چند کتاب را جلد گرفته اند؟
4. با رقم های 3، 4 و 5 چند عدد دو رقمی می توان نوشت که رقم های تکراری نداشته باشد.

چرا این فعالیت برای درس عدد و رقم دوم ابتدایی عالی است؟

• تقویت درک ده‌تایی و یکی

• رشد مهارت حل مسئله

• افزایش هیجان یادگیری و مشارکت فعال

• مناسب برای کارگاه‌های ریاضی، کلاس درس و آموزش مبتنی بر بازی

• کمک به تثبیت مفاهیم عددی با کار عملی و بازی‌گونه

تمرینی متفاوت برای دانش آموزان دوم ابتدایی:

• برای تصویر زیر حداقل 10 جمله بگویند که با آموزش عدد و رقم دوم ابتدایی در ارتباط باشد.